રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનના પ્રકારો માટેની વ્યાપક માર્ગદર્શિકા

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન કે મેટ ફાઉન્ડેશન બિલ્ડિંગના ભારને એક મોટા વિસ્તારમાં વહેંચી દે છે. જે જગ્યાએ માટી નબળી હોય, જ્યાં પરંપરાગત ફાઉન્ડેશને વધારે સપોર્ટ પૂરો પાડવાની જરૂર હોય, ત્યાં આ અભિગમ આદર્શ ગણાય છે. રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન વજનને એકસમાન રીતે વહેંચી દે છે, બિલ્ડિંગના સમગ્ર વિસ્તારને આવરી લે છે, માટી પર પડતાં દબાણને ઘટાડી દે છે અને અસમાન સેટલમેન્ટને નિવારે છે. તે સામાન્ય રીતે બહુમાળી ઇમારતો અને ઔદ્યોગિક માળખાંમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે, જેથી કરીને સ્થિરતા અને લાંબાગાળાના ટકાઉપણાની ખાતરી કરી શકાય. રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનની વિગતો બાંધકામના વિવિધ પ્રોજેક્ટમાં તેના લાભ અને ઉપયોગોને સમજવા માટે આવશ્યક છે.

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન કેવી રીતે કામ કરે છે?

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન કૉંક્રીટનો નક્કર સ્લેબ બનાવે છે, જે જમીન પર ટકે છે. આ સ્લેબમાં ઘણીવાર સ્ટીલ પણ ઉમેરવામાં આવે છે, જે બિલ્ડિંગના વજનને તેના સમગ્ર વિસ્તારમાં એકસમાન રીતે વહેંચી દે છે. આમ કરવાથી માટીના કોઈ એક ચોક્કસ બિંદુ પર પડતાં દબાણને શક્ય એટલું ઘટાડી શકાય છે, જે બિલ્ડિંગ ધસી પડવાનું જોખમ ઘટાડી દે છે અને માળખાં માટે એક સ્થિર પાયો પૂરો પાડે છે.

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનના પ્રકારો

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન વિવિધ પ્રકારની ડીઝાઇનમાં આવે છે, જે પ્રત્યેકને માળખાંની ચોક્કસ જરૂરિયાતો અને માટીની પરિસ્થિતિઓને અનુકૂળ બનાવવામાં આવેલી હોય છે. અહીં રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનના કેટલાક સર્વસામાન્ય પ્રકારો આપવામાં આવ્યાં છેઃ

1) ફ્લેટ પ્લેટ મેટ

ફ્લેટ પ્લેટ મેટ એ રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનનું સૌથી સરળ સ્વરૂપ છે, જે એકસમાન જાડાઈનો એક કૉંક્રીટનો સ્લેબ ધરાવે છે. તેનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે પ્રમાણમાં ઓછાં વજનના માળખાંમાં અને માટીની એકસમાન સ્થિતિમાં થાય છે.

2) કૉલમ હેઠળની જાડી પ્લેટ

આ પ્રકારના રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં કૉલમ હેઠળના કૉંક્રીટ સ્લેબને જાડો બનાવવામાં આવે છે, જે જ્યાં ભાર થોડો વધારો હોય ત્યાં વધારાની મજબૂતાઈ પૂરી પાડે છે. તે વધારે વજન ધરાવતા બિલ્ડિંગો માટે અનુકૂળ છે. આ પ્રકારના રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન ચોક્કસ બિંદુઓ પર વધારે ભારને મેનેજ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

3) ટુ-વે બીમ અને સ્લેબ

આ પ્રકારમાં બીમ અને સ્લેબના નેટવર્કનો સમાવેશ થાય છે, જેને ઊભી દિશામાં ગોઠવવામાં આવે છે. બીમ કઠોરતા અને સપોર્ટ ઉમેરે છે, જે આ પ્રકારના સ્લેબને અસમાન ભાર કે માટીની અલગ-અલગ પ્રકારની સ્થિતિ ધરાવતા માળખાં માટે આદર્શ બનાવે છે.

4) પેડેસ્ટલ્સ ધરાવતી પ્લેટ્સ

પેડેસ્ટલ્સ ધરાવતી પ્લેટ્સમાં કૉંક્રીટ સ્લેબનો સમાવેશ થાય છે, જેની ઉપર પેડેસ્ટલ્સ કે કૉલમ ઊભા હોય છે. આ પેડેસ્ટલ્સ વધારાનો સપોર્ટ પૂરો પાડી આ પ્રકારને ઔદ્યોગિક બિલ્ડિંગો કે ભારે મશીનરી ધરાવતા માળખાંઓ માટે અનુકૂળ બનાવે છે.

5) પાઇલ્ડ રાફ્ટ

પાઇલ્ડ રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં પરંપરાગત રાફ્ટને જમીનની અંદર દાખલ કરવામાં આવેલા પાઇલ્સની સાથે જોડવામાં આવે છે. આ પાઇલ્સ ભારને વધારે ઊંડે, માટીના સ્થિર સ્તર પર ટ્રાન્સફર કરીને અતિશય ભારે વજન ધરાવતા કે ખરાબ માટીના વિસ્તારમાં આવેલા બિલ્ડિંગોને સપોર્ટ પૂરો પાડે છે.

6) સેલ્યુલર રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન

આ પ્રકારમાં એકબીજાની સાથે જોડાયેલી સખત ફ્રેમ્સ કે સેલ્સની શ્રેણીનો સમાવેશ થાય છે, જે ખૂબ વધારે મજબૂતાઈ અને સપોર્ટ પૂરો પાડે છે. તે મોટા કે ભારે માળખાં માટે અનુકૂળ છે તથા તે ભારના અસાધારણ વિતરણ અને સ્થિરતા પૂરાં પાડે છે.

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનના બાંધકામ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા મટીરિયલ

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન બનાવવા માટે એવા મટીરિયલના મિશ્રણની જરૂર પડે છે, જે એકસાથે કામ કરીને મજબૂત અને ટકાઉ પાયાનું નિર્માણ કરે છે. અહીં સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતા મુખ્ય મટીરિયલને જણાવવામાં આવ્યાં છેઃ

1) કૉંક્રીટ

કૉંક્રીટ એ રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં વપરાતું પ્રાથમિક મટીરિયલ છે, જે સમગ્ર માળખાંને સપોર્ટ પૂરાં પાડનારા મોટા સ્લેબની રચના કરે છે. તેને મજબૂતાઈ, ટકાઉપણા અને વ્યાપક વિસ્તારમાં ભારનું એકસમાન વિતરણ કરવાની ક્ષમતા માટે પસંદ કરવામાં આવે છે. રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં ઉપયોગમાં લેવાતા કૉંક્રીટને તેની ભારવહન કરવાની ક્ષમતાને વધારવા અને તિરાડો પડતી અટકાવવા સામાન્ય રીતે સ્ટીલથી મજબૂત બનાવવામાં આવે છે.

2) રીઇન્ફોર્સમેન્ટ સ્ટીલ (રીબાર)

વધારાની મજબૂતાઈ અને સ્થિતિસ્થાપકતા પૂરી પાડવા માટે સ્ટીલ રીઇન્ફોર્સમેન્ટ કે રીબારને કૉંક્રીટના સ્લેબની અંદર જડવામાં આવેલા હોય છે. રીબાર તાણયુક્ત બળોનો પ્રતિરોધ કરવામાં ફાઉન્ડેશનને મદદરૂપ થાય છે, જે બળોને કૉંક્રીટ એકલો સહન કરી શકતો નથી. સ્ટીલના સળિયાને સ્લેબની અંદર ગ્રિડ પેટર્નમાં ગોઠવવામાં આવે છે, જે એ વાતની ખાતરી કરે છે કે, ફાઉન્ડેશન તેની ઉપર બિલ્ડિંગ દ્વારા લગાવવામાં આવતાં તણાવને સહન કરી શકે.

3) ફૉર્મવર્ક

ફૉર્મવર્ક એ કામચલાઉ મોલ્ડ હોય છે, જેમાં કૉંક્રીટને ભરવામાં આવે છે. તે રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનના આકાર અને કદને નિર્ધારિત કરે છે અને એ વાતની ખાતરી કરે છે કે, કૉંક્રીટ ઇચ્છિત કૉન્ફિગરેશનમાં સેટ થાય. ફૉર્મવર્કને પ્રોજેક્ટની જરૂરિયાત પર આધાર રાખીને લાકડાં, ધાતુ કે પ્લાસ્ટિકમાંથી બનાવવામાં આવી શકે છે. ભીના કૉંક્રીટના વજનને સપોર્ટ પૂરો પાડવા અને જ્યાં સુધી કૉંક્રીટ ક્યોર ના થઈ જાય ત્યાં સુધી તેનો આકાર જાળવી રાખવા કાળજીપૂર્વક તેનું બાંધકામ કરવામાં આવે છે.

4) વૉટરપ્રૂફિંગ મેમ્બ્રેન્સ

વૉટરપ્રૂફિંગ મેમ્બ્રેન્સને ઘણીવાર રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં પાણી ઘૂસતું અટકાવવા રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનની સપાટી પર લગાવવામાં આવે છે. તે ખાસ કરીને ભૂગર્ભજળનું ઊંચું સ્તર ધરાવતા કે પછી જ્યાં ફાઉન્ડેશન ભેજગ્રસ્ત માટીના સંપર્કમાં આવતું હોય તેવા વિસ્તારોમાં ખાસ મહત્વપૂર્ણ ગણાય છે. આ મેમ્બ્રેન્સ પાણીને કૉંક્રીટની અંદર ઝમતું અટકાવવામાં મદદરૂપ થાય છે, નહીંતર તે સમયાંતરે ફાઉન્ડેશનને નબળુ પાડી દે છે.

5) એડમિક્સચર્સ

એડમિક્સચર્સ એ રાસાયણિક એડિટિવ્સ છે, જેને કૉંક્રીટના ગુણધર્મોને વધારવા માટે તેની સાથે મિક્સ કરવામાં આવે છે. તે કાર્યક્ષમતા સુધારે છે, મજબૂતાઈ વધારે છે, સેટિંગમાં લાગતો સમય ઘટાડે છે અને પર્યાવરણીય પરિબળોની સામે વધારાનું સંરક્ષણ પૂરું પાડે છે. રાફ્ટ ફાઉન્ડેશન માટે સામાન્ય રીતે ટકાઉપણા અને પાણીની પ્રતિરોધકતાને વધારનારા એડમિક્સચર્સનો ઉપયોગ થાય છે, જે એ વાતની ખાતરી કરે છે કે ફાઉન્ડેશન લાંબાગાળા સુધી સારો કાર્યદેખાવ કરે.

રાફ્ટ ફાઉન્ડેશનમાં બાંધકામની પ્રક્રિયા

1) સાઇટ તૈયાર કરવી

તેની પ્રક્રિયાની શરૂઆત સાઇટને ચોખ્ખી કરવાથી અને જમીનને સમતળ બનાવીને થાય છે. ત્યારબાદ માટીને જરૂરી ઊંડાઈ સુધી ખોદવામાં આવે છે. જો માટી નબળી હોય તો તેને કાંકરા વડે સઘન બનાવવી પડે છે કે સ્થિર કરવી પડે છે, જેથી કરીને મજબૂત પાયાની ખાતરી કરી શકાય.

2) ફૉર્મવર્ક બનાવવું

ફૉર્મવર્ક કે જે કૉંક્રીટ માટે મોલ્ડની જેમ કામ કરે છે, તેને ફાઉન્ડેશનના વિસ્તારની આસપાસ સેટ-અપ કરવામાં આવે છે. આ સ્ટેપ એ વાતની ખાતરી કરે છે કે કૉંક્રીટ એની જગ્યાએ રહે અને યોગ્ય આકાર ધારણ કરે. ફૉર્મવર્ક તેની જગ્યાએ યોગ્ય રીતે ગોઠવાયેલું અને મજબૂત હોવું જોઇએ.

3) રીઇન્ફોર્સમેન્ટ સ્ટીલ (રીબાર)ને ગોઠવવું

રીબાર તરીકે ઓળખાતા સ્ટીલના સળિયાને ફૉર્મવર્કની અંદર ગ્રિડની પેટર્નમાં પાથરવામાં આવે છે. આ સળિયા ફાઉન્ડેશનને વધારાની મજબૂતાઈ આપે છે અને તેમાં તિરાડો પડતી અટકાવે છે. જ્યારે કૉંક્રીટને રેડવામાં આવે ત્યારે રીબારને તેની જગ્યાએ જાળવી રાખવા માટે તેને એકબીજાની સાથે બાંધવામાં આવે છે.

4) કૉંક્રીટ ભરવો

ત્યારબાદ, કૉંક્રીટને ફૉર્મવર્કમાં રેડવામાં આવે છે, જે ફાઉન્ડેશનના સમગ્ર વિસ્તારને આવરી લે છે. કૉંક્રીટ સમાનરૂપે ભરાય તેની કાળજી લેવામાં આવે છે અને એર પૉકેટ્સને દૂર કરવા માટે વાઇબ્રેશનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેથી કરીને એ ખાતરી કરી શકાય કે રીબારની આસપાસની તમામ ખાલી જગ્યા ભરાઈ જાય.

5) કૉંક્રીટનું ક્યોરિંગ

કૉંક્રીટને ભર્યા બાદ તેને ક્યોર કે સખત થવામાં સમય લાગે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન કૉંક્રીટમાં તિરાડો ના પડે તે માટે તેને ભેજવાળો રાખવામાં આવે છે. ફાઉન્ડેશન પૂરતું મજબૂત થઈ જાય તેની ખાતરી કરવા માટે ક્યોરિંગમાં થોડાં દિવસો લાગી શકે છે.

6) ફૉર્મવર્કને દૂર કરવું અને ફિનિશિંગ કરવું

એકવાર કૉંક્રીટ ક્યોર થઈ જાય તે પછી ફૉર્મવર્કને કાઢી નાંખવામાં આવે છે. ત્યારબાદ, ફાઉન્ડેશનને સ્મૂધ બનાવવામાં આવે છે અને જરૂરી ફિનિશિંગ કરવામાં આવે છે. ક્યારેક વધારાની સુરક્ષા માટે વૉટરપ્રૂફ લેયરને ઉમેરવામાં આવે છે.

7) અંતિમ નિરીક્ષણ

છેલ્લું સ્ટેપ અંતિમ નિરીક્ષણનું છે, જેમાં ફાઉન્ડેશને તમામ જરૂરી ધોરણોને પૂરાં કર્યા છે કે નહીં તેની ખાતરી કરવામાં આવે છે. બાંધકામને આગળ વધારતા પહેલાં કોઈ એડજેસ્ટમેન્ટ કરવાની જરૂર હોય તો તે કરવામાં આવે છે.