સીમેન્ટ અને કૉંક્રીટને સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક અને અંતિમ સમય અંગેની સમજણ

સેટિંગમાં લાગતો સમય એટલે કૉંક્રીટ કે સીમેન્ટને પ્રવાહીમાંથી ઘન સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત થવામાં લાગતો સમય. આ પ્રક્રિયામાં હાઇડ્રેશનનો સમાવેશ થાય છે, જે સીમેન્ટ અને પાણી વચ્ચે થતી રાસાયણિક પ્રતિક્રિયા છે. હાઇડ્રેશન દરમિયાન સીમેન્ટ કેલ્શિયમ સિલિકેટ હાઇડ્રેટ (C-S-H) અને કેલ્શિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડ જેવા ઘટકોની રચના કરવા માટે પાણીની સાથે પ્રતિક્રિયા કરે છે, જે મટીરિયલને મજબૂતાઈ અને સ્થિરતા આપે છે.

1. સેટ થવામાં લાગતો પ્રારંભિક સમય

સીમેન્ટનો પ્રારંભિક સેટિંગ સમય એટલે જ્યાં સુધી સીમેન્ટ તેની પ્લાસ્ટિસિટી ગુમાવે નહીં ત્યાં સુધી સીમેન્ટમાં પાણી ઉમેરવામાં આવે છે. આ તબક્કા દરમિયાન મિશ્રણ સખત થાય છે પરંતુ તે કામ કરવાને લાયક રહે છે. આ સમય ઘણાં બધાં કારણોસર મહત્વપૂર્ણ છેઃ

• કાર્યક્ષમતાઃ તે કાર્યક્ષમતા ગુમાવ્યાં વગર કૉંક્રીટને મિક્સ કરવા, તેનું પરિવહન કરવા અને તેને ગોઠવવામાં લાગતા સમયને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, જે મોટા પ્રોજેક્ટ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ગણાય છે.

• સપાટીની ફિનિશઃ સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક લાંબા સમય દરમિયાન તમે કૉંક્રીટની સપાટીને વધુ મુલાયમ બનાવી શકો છો અને તેનું સારી રીતે લેવલિંગ કરી શકો છો.

• ફેરફારો અને સમારકામઃ સેટ થવામાં લાગતો પ્રારંભિક સમય પૂરો થઈ જાય તે પહેલાં જરૂરી ફેરફારો અને સમારકામ કરી લેવા જોઇએ.

2. સેટ થવામાં લાગતો અંતિમ સમય

જ્યાં સુધી સીમેન્ટની પેસ્ટ સંપૂર્ણપણે ઘટ્ટ ના થઈ જાય અને કોઈ પણ પ્રકારની વિરુપતા વગર તે ઓછામાં ઓછું ભારવહન કરવા માટે સક્ષમ ના બની જાય ત્યાં સુધી તેમાં પાણી ઉમેરવું એ સીમેન્ટનો સેટ થવાનો અંતિમ સમય છે. તે આ કારણોસર મહત્વપૂર્ણ છેઃ

• ફૉર્મવર્કને કાઢવું: ફૉર્મવર્ક કે મોલ્ડને ક્યારે સલામતીપૂર્વક કાઢી શકાય તે નિર્ધારિત કરવામાં તે મદદરૂપ થાય છે.

• બાંધકામનું શિડ્યૂલ તૈયાર કરવું: કૉંક્રીટના સેટ થવાના અંતિમ સમયને જાણવાથી બાંધકામની ત્યારપછીની પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરવામાં મદદ મળી રહે છે.

• પ્રારંભિક મજબૂતાઈનો વિકાસઃ તે સૂચવે છે કે ધાતુ ક્યારે મજબૂતાઈ હાંસલ કરવાનું શરૂ કરશે, જે ભારવહન કરનારા માળખાંઓ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

સેટ થવામાં લાગતા સમયને જાણવો શા માટે જરૂરી છે?

સીમેન્ટને સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક સમય અને અંતિમ સમયને જાણવો એ બાંધકામના પ્રોજેક્ટની ગુણવત્તા અને ટકાઉપણાની ખાતરી કરવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ગણાય છે. આ સમયનું અસરકારક રીતે આયોજન કરવાથી માળખાની અખંડિતતા અને કાર્યક્ષમતા વધે છે. સચોટ સમય બાંધકામની પ્રવૃત્તિઓનું શિડ્યૂલ નિર્ધારિત કરવામાં મદદરૂપ થાય છે, તેને પૂરાં થવામાં લાગતો સમય ઘટાડે છે અને સંસાધનોની બચત કરે છે. યોગ્ય સમય માળખાંની લાંબાગાળાની મજબૂતાઈને પણ સુધારે છે તથા તિરાડો અને ઇમારત ધરાશાયી થવાના જોખમને ઘટાડે છે.

કૉંક્રીટને સેટ થવામાં લાગતા સમયને પ્રભાવિત કરનારા પરિબળો

કેટલાક પરિબળો સીમેન્ટને સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક અને અંતિમ સમયને પ્રભાવિત કરે છેઃ

1. પાણી/સીમેન્ટનો ગુણોત્તર

પાણી-સીમેન્ટનો ગુણોત્તર કૉંક્રીટ અને સીમેન્ટને સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક અને અંતિમ સમયમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે. જો પાણી વધારે હોય તો સેટ થવાની પ્રક્રિયામાં વિલંબ થાય છે, જ્યારે ઓછું પાણી હોય તો તે ઝડપથી સેટ થઈ જાય છે. યોગ્ય કાર્યદેખાવ માટે યોગ્ય ગુણોત્તર હાંસલ કરવો જરૂરી છે.

2. એડમિક્સચર્સ

રીટાર્ડર્સ અને એસ્કેલેટર્સ જેવા એડમિક્સચર્સ સેટ થવામાં લાગતા સમયમાં ફેરફાર કરે છે. રીટાર્ડર્સ સેટ થવાના સમયગાળાને લંબાવે છે, જ્યારે એસ્કેલેટર્સ તેને ટૂંકાવે છે, જે કાર્યક્ષમતા અને ક્યુરિંગને પ્રભાવિત કરે છે.

3. તાપમાન

આસપાસનું તાપમાન સેટ થવામાં લાગતા સમયને નોંધપાત્ર રીતે પ્રભાવિત કરે છે. ઊંચું તાપમાન હાઇડ્રેશનને ઝડપી બનાવે છે, કૉંક્રીટને સેટ થવામાં લાગતા અંતિમ સમયને ટૂંકાવે છે, જ્યારે ઠંડુ તાપમાન હાઇડ્રેશનને ધીમું પાડે છે, જેના લીધે તે લંબાઈ જાય છે. તાપમાનનું યોગ્ય રીતે કરવામાં આવતું મેનેજમેન્ટ આદર્શ ક્યુરિંગ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક અને અંતિમ સમયનું પરીક્ષણઃ વાઇકેટ એપેરેટસ ટેસ્ટ

વાઇકેટ એપેરેટસ ટેસ્ટ એ કૉંક્રીટ અને સીમેન્ટને સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક સમય અને અંતિમ સમયને માપવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતી સર્વસામાન્ય પદ્ધતિ છે. આ ટેસ્ટમાં એક વિશેષ ઉપકરણનો ઉપયોગ થાય છે, જેમાં તેના છેડે સોય ધરાવતો એક ઊભો સળિયો હોય છે. આ ટેસ્ટ કેવી રીતે કરવામાં આવે છે, તેની માહિતી અહીં આપવામાં આવી છેઃ

1. સેટ થવામાં લાગતો પ્રારંભિક સમય

પ્રક્રિયાઃ વાઇકેટ નીડલને તૈયાર કરવામાં આવેલા સીમેન્ટના પેસ્ટમાં નીચે ઉતારવામાં આવે છે અને મોલ્ડમાં મૂકવામાં આવે છે.

માપઃ આ ટેસ્ટમાં મોલ્ડના તળિયેથી સોયને 5 મિમી સુધી અંદર ઘૂસવામાં લાગતા સમયને માપવામાં આવે છે. જો આ સોય ઝડપથી અંદર ઘૂસી જાય તો સીમેન્ટ હજુ પણ સેટ થવાના પ્રારંભિક તબક્કામાં છે અને તે હજુ સુધી નોંધપાત્ર રીતે સખત થવાનો શરૂ થયો નથી.

2. સેટ થવામાં લાગતો અંતિમ સમય

પ્રક્રિયાઃ સીમેન્ટ સેટ થઈ રહ્યો હોય છે ત્યારે સોયને ફરીથી પેસ્ટની અંદર ઉતારવામાં આવે છે.

માપઃ કૉંક્રીટ સેટ થવામાં લાગતા અંતિમ સમય માટે સોય પેસ્ટની અંદર ઊંડે સુધી ઘૂસવી જોઇએ નહીં, તે સપાટી પર થોડી જ છાપ છોડવી જોઇએ. તે સૂચવે છે કે સીમેન્ટ નોંધપાત્ર રીતે સખત થઈ ગયો છે અને કોઈ નોંધપાત્ર વિરુપતા વગર ઓછામાં ઓછું ભારવહન કરવા માટે સપોર્ટ પૂરો પાડી શકે તેમ છે.

વાઇકેટ એપેરેટસ એ વાતની ખરાઈ કરે છે કે સીમેન્ટના સેટ થવામાં લાગતા પ્રારંભિક અને અંતિમ એમ બંને સમય આવશ્યક ધોરણોને પૂરાં કરે છે, જે બાંધકામના પ્રોજેક્ટના અસરકારક આયોજન અને અમલીકરણ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.